Ομιλία στην εορταστική εκδήλωση για τα 30 χρόνια της MEDEL.

Eισαγωγική ομιλία στην εορταστική εκδήλωση για τα 30 χρόνια από την ίδρυση της MEDEL 
και για τον εορτασμό της Ημέρας της Ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης στην Ευρώπη.

Μουσείο Ακρόπολης, Αθήνα, 23 Μαϊου 2015. 

Τριάντα χρόνια μετά. Στην Αθήνα.

Το 510 π. Χ. επί Κλεισθένη τελειοποιήθηκε το πολίτευμα της αθηναϊκής δημοκρατίας. Το αρτιότερο από τα πολιτεύματα της αρχαίας εποχής βρήκε τότε την καλύτερη έκφραση του μετά από μια εξελικτική διαδικασία, που ξεκίνησε από τη βασιλεία για να περάσει από την αριστοκρατία στο πολίτευμα, που ο δήμος, δηλαδή ο λαός, κυβερνά, τη δημοκρατία. Βασικές αρχές που σήμερα θεωρούνται αυτονόητες, όπως η καθολική και μυστική ψηφοφορία των πολιτών για την εκλογή των αρχόντων,και η μη σύνδεση της εκλογιμότητας με την καταγωγή ή τον πλούτο, τότε διαμορφώθηκαν. Εφαρμόστηκαν ρυθμίσεις που, και σήμερα ακόμη, δεν είναι αυτονόητες, όπως οι μικρές, ετήσιες θητείες των αρχόντων που αποτρέπουν την σώρευση εξουσίας για μεγάλο χρόνο σε συγκεκριμένα πρόσωπα ή ο οικονομικός τους έλεγχος, τόσο πριν όσο και μετά την εκλογή, προκειμένου να αποφεύγεται κάθε σκιά ως προς την οικονομική τους διαχείριση.

Εντυπωσιακή υπήρξε και η σύνδεση του λαϊκού στοιχείου με την απονομή της δικαιοσύνης. Το σημαντικότερο δικαστήριο, η Ηλιαία, αποτελείτο, στη μικρότερη σύνθεσή της, από ένα και πεντακόσιους αθηναίους πολίτες, δηλαδή
από έναν εκλεγμένο άρχοντα και πεντακόσιους πολίτες, οι οποίοι κληρώνονταν, κάθε πρωί, για να δικάσουν, μέσα στην ίδια ημέρα, συγκεκριμένη υπόθεση. Προβλεπόταν μάλιστα αμοιβή σε κάθε αθηναίο πολίτη για την άσκηση του δικαστικού έργου. Με το τέλος της ημέρας εκδιδόταν η δικαστική απόφαση. Στη συνεδρίαση εφαρμόζονταν οι κανόνες της δημοσιότητας αλλά και της δικονομικής ισότητας των διαδίκων. Ο χρόνος της συνεδρίασης αυτού του Δικαστηρίου διαιρείτο σε τρία ίσα μέρη. Το πρώτο μέρος αφιερωνόταν στον κατήγορο – ενάγοντα, το δεύτερο στην υπεράσπιση και το τρίτο στη ψηφοφορία. Το άλλο σημαντικό δικαστήριο της αρχαίας Αθήνας, ο Άρειος Πάγος, μολονότι είχε τη φήμη μάλλον συντηρητικού θεσμού, είχε έμμεση δημοκρατική νομιμοποίηση, αφού αποτελείτο από τους άρχοντες, οι οποίοι είχαν στο παρελθόν καταλάβει το αξίωμα τους μετά από εκλογή από τους αθηναίους πολίτες.

Οι δημοκρατικοί θεσμοί στην Αθήνα δεν ασκούσαν, βέβαια, πάντα με επιτυχία την αρμοδιότητά τους, καθώς παρασύρονταν κάποτε από τους δημαγωγούς. Παρόμοιο πρόβλημα εμφανιζόταν και στη λειτουργία της Ηλιαίας. Η καταδίκη του Σωκράτη σε θάνατο αποδεικνύει, μάλιστα, ότι οι πολύ μεγάλες δικαστικές συνθέσεις δεν αποτελούν εγγύηση για μια σωστή δικαστική κρίση. Αλλά και η στάση του Σωκράτη να δεχθεί αδιαμαρτύρητα την εκτέλεση της σε βάρος του θανατικής ποινής, ενώ μπορούσε να την αποφύγει, δείχνει το κύρος, που τουλάχιστον γι' αυτόν είχε, η δικαστική απόφαση του Δικαστηρίου της Ηλιαίας, ενός δικαστηρίου που εξέφραζε τη δημοκρατική νομιμότητα της εποχής,

Τη δημοκρατική νομιμότητα υπηρετεί και σήμερα ο δικαστής στα πλαίσια ενός δημοκρατικού κράτους δικαίου, παρά το γεγονός ότι στις μέρες μας στερείται της άμεσης δημοκρατικής νομιμοποίησης που απολάμβανε ο αθηναίος δικαστής των κλασσικών χρόνων. Σε αντιστάθμισμα, η θεσμική θέση του σύγχρονου δικαστή κατοχυρώνεται ασφαλέστερα μέσα από μια σειρά συνταγματικές διατάξεις, διεθνή κείμενα και νομολογία εθνικών και διεθνών δικαστηρίων, έτσι ώστε οι εγγυήσεις για μια δίκαιη δίκη να είναι στις μέρες μας περισσότερες. Ο δικαστής της δημοκρατίας δεν μπορεί παρά να είναι ο δικαστής για τη δημοκρατία και τις ελευθερίες. Είναι ο εγγυητής της εξισορρόπησης των διαφορετικών λειτουργιών του πολιτεύματος, ο ελεγκτής της συνταγματικότητας των νόμων, ο προστάτης των δικαιωμάτων των πολιτών. Οφείλει, ιδιαίτερα, να προστατεύει τον αδύναμο έναντι του πολιτικά ή οικονομικά ισχυρού. Ο δικαστής είναι ο παραστάτης του αδικημένου και του καταφρονεμένου. Υπάρχει κυρίως γι' αυτούς. Οι ισχυροί δεν τον έχουν ανάγκη και γι' αυτό, συνήθως, τον υποπτεύονται και τον πολεμούν.

Σε εποχές οικονομικής και κοινωνικής κρίσης ο ρόλος του δικαστή γίνεται ακόμη σπουδαιότερος αλλά και πιο ευαίσθητος. Τα προβλήματα που προκύπτουν δημιουργούν εντάσεις και συγκρούσεις, που δυσκολότερα διευθετούνται. Αν μάλιστα οι πολιτικές δυνάμεις αδυνατούν ή δεν θέλουν να λύσουν τα συσσωρευμένα προβλήματα, ο δικαστής εμφανίζεται ως ο από μηχανής Θεός. Και τότε, όμως, η θεσμική του δράση πρέπει να ακολουθεί τους κανόνες της ευθυδικίας. Γιατί αλλιώς κινδυνεύει να χάσει το κύρος του, αν ταυτισθεί μάλιστα, άκριτα, με απόψεις που φαίνονται συγκυριακά συμπαθείς στους περισσότερους. Σε κάθε περίπτωση η δικαστική λειτουργία πρέπει να τηρεί τους κανόνες της επιείκειας και της κοινωνικής ευαισθησίας. Ειδικά, όταν το ίδιο το εθνικό Σύνταγμα, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, διακηρύσσει το χαρακτήρα του πολιτεύματος, όχι απλώς ως κράτους δικαίου, αλλά ως κοινωνικού κράτους δικαίου.

Ιδιαίτερη μέριμνα για τη δημοκρατία, τις ελευθερίες, τη δικαιοσύνη, τα ατομικά και ιδίως τα κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών έδειξαν από την πρώτη στιγμή όσοι συνέβαλαν στη δημιουργία της Οργάνωσης των Ευρωπαίων Δικαστών για τη Δημοκρατία και τις Ελευθερίες. Πέρασαν κιόλας τριάντα χρόνια από τότε που, ανάμεσα στους άλλους ευρωπαίους δικαστές, έλληνες δικαστές μετείχαν στη σύσταση της MEDEL. Ως ένας από αυτούς εκφράζω τη βαθειά μου ικανοποίηση αλλά και συγκίνηση γι αυτή την επέτειο. Τα χρόνια που πέρασαν, αυτή η ευρωπαϊκή οργάνωση, μέσα από πολλές δυσκολίες, ελπίδες αλλά και απογοητεύσεις, έγραψε τη δική της ιστορία στη δικαστική Ευρώπη αλλά και στον κόσμο. Δίπλα της, η ελληνική οργάνωση αναπτύχθηκε και αυτή μέσα από δυσκολίες και προβλήματα, αλλά με διαρκή κινητικότητα και δράση. Οι κοινές παραδόσεις των ευρωπαίων δικαστών και εισαγγελέων για μια ανεξάρτητη, αλλά και κοινωνικά ευαίσθητη Δικαιοσύνη, υπήρξαν οι στέρεες βάσεις για την ίδρυση και την ανάπτυξη τόσο της MEDEL, όσο και της ελληνικής της έκφρασης.

Σήμερα την επέτειο από τη σύσταση της ευρωπαϊκής μας οργάνωσης μας τη γιορτάζουμε στη Χώρα μας που αντιμετωπίζει μείζονα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Σε μια Ελλάδα σε κρίση, σε μια Ευρώπη σε κρίση, οι φυγόκεντρες τάσεις κατά την πορεία για μια πραγματικά ενωμένη Ευρώπη, είναι φυσικό να αυξάνουν. Το τωρινό ευρωπαϊκό θεσμικό μόρφωμα είναι, ακόμα και στον οικονομικό τομέα, ένα ατελές δημιούργημα. Αν στη πορεία για την ευρωπαϊκή ενοποίηση δεν βελτιωθεί, μπορεί να εκπλαγούμε από τον πάταγο της συνολικής κατάρρευσής του. Η Ευρώπη δεν μπορεί να είναι, ουσιαστικά, μόνο μια ενιαία αγορά, με μια σημαντική χρηματοπιστωτική διάσταση. Η Ευρώπη πρέπει να βρει πάλι τις κοινές ηθικές και πολιτιστικές αξίες της. Και κυρίως την κοινή κοινωνική ευαισθησία και αξιοπρέπεια που τόσο χρειάζεται. Η τυπική νομική ισότητα μεταξύ των κρατών – μελών δεν αρκεί, όταν οι οικονομικές και κοινωνικές διαφορές ανάμεσα τους διευρύνονται. Η Ευρώπη πρέπει να αρχίζει να αφουγκράζεται τα προβλήματα των πλέον αδύναμων από τα μέλη της και να ασχοληθεί σοβαρά με την επίλυση τους, δείχνοντας τη μεγαλύτερη δυνατή αλληλεγγύη. Αλληλεγγύη, μια λέξη που όσο συχνά αναφέρεται στα ενωσιακά κείμενα, τόσο λίγο εφαρμόζεται στην πράξη. Χωρίς όμως αλληλεγγύη στην πράξη ανάμεσα στα κράτη – μέλη της Ένωσης, τους ενωσιακούς θεσμούς, αλλά και τους πολίτες της, το μέλλον της Ευρώπης δεν μπορεί παρά να είναι δυσοίωνο.

Γιώργος Σταυρόπουλος

Αθήνα, 23 Μαΐου 2015

Σχετικά:

Εορταστική Εκδήλωση στο Μουσείο της Ακρόπολης

Δελτίο Τύπου της ΕΕΕΔ