Βία ή πειθώ; Σωματικός και ψυχολογικός καταναγκασμός ή επικράτηση της ισχύος των επιχειρημάτων; Ένστικτο ή λογική;
Από τις απαρχές της ιστορίας μέχρι τις μέρες μας, η διαπάλη αυτών των τάσεων στη συμπεριφορά των ανθρώπων υπήρξε πάντοτε ενεργή.
Επί αιώνες η δύναμη κατίσχυε εύκολα. Αυτό μάλιστα φαινόταν φυσικό. Οι κανόνες που επικρατούσαν στη Φύση ήσαν αντίστοιχοι. Ο πρωτόγονος άνθρωπος υποτασσόταν μοιραία στη βία του ισχυρότερου. Ο αδύνατος ήταν εκ των προτέρων χαμένος. Μπορούσε να ελπίζει μόνο στην τύχη ή στη μεγαλοψυχία του δυνατού.
Η κατάσταση δεν άλλαξε ούτε μετά την ένταξη των ανθρώπων σε κοινότητες. Ο φύλαρχος, ο βασιλιάς, ο μάγος ήσαν ανεξέλεγκτοι.
τον προσδιορισμό κανόνων δικαίου που να είναι μάλιστα γραπτοί, απρόσωποι και σαφείς. Οι ηγεμόνες όμως ήσαν αρνητικοί είτε συνήθιζαν να παραβιάζουν τους κανόνες που οι ίδιοι έστεργαν να αποδεχτούν.
Τα Συντάγματα των δημοκρατικών κρατών αποτέλεσαν ουσιαστικότερη ασπίδα προστασίας, μολονότι και αυτά, λιγότερο ή περισσότερο, παραβιάζονταν και παραβιάζονται και μάλιστα από αυτούς που κατεξοχήν οφείλουν να τα τηρούν. Βέβαια, οι κανόνες δικαίου, που αυτά περιέχουν, υπερέχουν όλων των άλλων κανόνων. Άρα οι ελπίδες των ανίσχυρων πολιτών για την εφαρμογή του Νόμου μπορούν πλέον να είναι περισσότερες. Και τα Δικαιώματα του Ανθρώπου -εξέλιξη των κανόνων του φυσικού δικαίου- που τα σύγχρονα Συντάγματα περιέχουν, συνιστούν -και αυτά βασικό εργαλείο άμυνας του αδικούμενου πολίτη. Πολύ περισσότερο που τα Δικαιώματα του Ανθρώπου εμπλουτίστηκαν, νοηματικά, με την πάροδο του χρόνου, και ισχυροποιήθηκε η προστασία τους και από ρυθμίσεις κειμένων διεθνούς εμβέλειας. Οι ιδεολογίες και οι πρακτικές της βίας φάνηκε να υποχωρούν. Δυστυχώς όχι για πολύ. Το αποκρουστικό πρόσωπο της βίας είναι δυστυχώς στην Ελλάδα και πάλι παρόν. Κοροϊδεύει τα κείμενα, όπως η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, της οποίας εορτάζουμε φέτος την 64η επέτειο. Λοιδορεί το Σύνταγμα και τους νόμους. Απειλεί τους θεσμούς της Πολιτείας, ιδίως όταν αυτοί αργούν ή υπολειτουργούν. Στις μέρες μας, καθώς διανύουμε τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η απειλή για το Κράτος Δικαίου, αλλά και για τη Δημοκρατία είναι μέγιστη. Η οικονομική δυσπραγία, η απογοήτευση από την πολιτική εξουσία και τους θεσμούς οδηγεί πολλούς στον πειρασμό της άσκησης βίας, της ανοχής στα κρούσματα της βίας ή και στον εγκωμιασμό τους. Η Χώρα όμως δεν έχει μόνο ανάγκη να σταθεί οικονομικά στα πόδια της και, στη συνέχεια, να αναπτυχθεί. Χρειάζεται νέο Σύνταγμα, ριζική αναμόρφωση των θεσμών της, ένα διαφορετικό πολιτικό σύστημα, νέους είδους επιχειρηματικότητα, και κυρίως μια νέα νοοτροπία από όλους, ιδίως στις σχέσεις μας με το Κράτος, το οποίο εμείς συχνά αποτελούμε, και όχι με τον καλύτερο εαυτό μας.
Πρέπει να βιαστούμε, χωρίς όμως να χρησιμοποιήσουμε κι εμείς τη βία που αποστρεφόμαστε. Πρέπει να δράσουμε γρήγορα, αλλά και προσεκτικά, ενεργώντας με φρόνηση, αλλά και με διάθεση για ρήξεις με το κακό παρελθόν μας. Κυρίως πρέπει να αλλάξουμε εμείς οι ίδιοι. Και χρησιμοποιώντας τις προβλεπόμενες θεσμικές διαδικασίες, να αλλάξουμε και σχεδόν τα πάντα σ' αυτή τη Χώρα. Ας μην υποκύψουμε στις Σειρήνες της βίας που μας οδηγούν στα βράχια της απόλυτης καταστροφής, μέσα από συνθήκες αναρχίας, που μόνο τους αδύνατους θα βλάψουν για μια ακόμα φορά.
Γιώργος Σταυρόπουλος
Επίτιμος Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, πρώην Υπουργός
[Άρθρο στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ της 27 Δεκεμβρίου 2012]
