Κράτος και Βία
Η έννοια του Κράτους ταυτιζόταν πάντοτε με την έννοια της δύναμης. Και η κρατική δύναμη ανά τους αιώνες εκδηλωνόταν συνήθως με τρόπο βίαιο. Η δημόσια δύναμη σχεδόν ποτέ δεν διακρινόταν για το βελούδινο τρόπο της παρέμβασής της, άλλοτε δικαιολογημένα άλλοτε αδικαιολόγητα. Κάποτε βέβαια την κρατική βία δικαιολογούσαν οι περιστάσεις, οι συνθήκες αντιμετώπισης ενός μεγάλου κακού που ήδη είχε βίαια εκδηλωθεί ή επρόκειτο να πραγματοποιηθεί στο άμεσο μέλλον. Όταν την εκδήλωση της κρατικής βίας δεν δικαιολογούσαν οι περιστάσεις, υπηρετούνταν άλλοι σκοποί, συχνά αθέμιτοι, πολιτικοί ή άλλοι. Η διακριτική ευχέρεια για την άσκηση της κρατικής βίας ήταν συνήθως ευρύτατη και για αυτό επικίνδυνη.
Ιστορικά ο έλεγχος της κρατικής βίας δεν μπορούσε συνήθως να ασκηθεί δημόσια παρά μόνο μέσα στο πλαίσιο της εσωτερικής λειτουργίας της ίδιας της εξουσίας. Αυτό δυστυχώς συμβαίνει και στις μέρες μας σε πολιτεύματα απολυταρχικά με ή όχι δημοκρατικό μανδύα. Η εξουσία, βέβαια, η όποια εξουσία, ενοχλείται όταν ελέγχεται. Πρόκειται για φαινόμενο που έχει και ψυχολογικές διαστάσεις. Η εξουσία απεχθάνεται τον έλεγχο που μπορεί να αναδείξει τις αδυναμίες και τα λάθη της, ακόμα και τις παράνομες πράξεις της. Η εξουσία, η όποια εξουσία, σχεδόν πάντα επιθυμούσε να είναι απόλυτη, να μην ελέγχεται από τους παθόντες, τους τρίτους, ακόμη και από μια άλλη εξουσία. Ήταν ενδοστρεφής, ανασφαλής και τελικά φοβική.
Αποδίδεται στον Όρσον Γουέλς το απόφθεγμα : « Μόνο σε ένα αστυνομικό κράτος η δουλειά του αστυνομικού είναι εύκολη». Η ρήση φαίνεται σε μια πρώτη ανάγνωση σωστή. Οι περιορισμοί όμως της δημόσιας δύναμης μέσω της εφαρμογής του νόμου είναι θεμιτοί. Το σύγχρονο δημοκρατικό κράτος δικαίου επιβάλλει την υποταγή των πάντων, άρα και της δημόσιας δύναμης, στον νόμο που αποτελεί κατά τεκμήριο την έκφραση της γενικής βούλησης, αφού εκφέρεται από τους αντιπροσώπους του λαού μέσα από τις θεσμοθετημένες διαδικασίες της λαϊκής αντιπροσωπίας. Πολύ περισσότερο, λειτουργεί υπό το καθεστώς συνταγματικής φύσης δεσμεύσεων αλλά και διεθνών κειμένων γενικής εφαρμογής.
Οι κανόνες δικαίου που ισχύουν στη Χώρα μας δεν είναι όμως πάντοτε εύκολα εφαρμόσιμοι για διάφορους λόγους. Ακόμα και τα δικαιώματα του ανθρώπου παρουσιάζουν αντιφάσεις κατά την εφαρμογή τους. Η τάση για κατάχρηση κάποιων δικαιωμάτων σε βάρος άλλων είναι ενεργή. Καθώς πολλοί εύκολα παρασύρονται στο να ταυτίζουν το ατομικό συμφέρον με το δικαίωμα έναντι του άλλου ή του Κράτους, δεν αντιλαμβάνονται συχνά τα όρια της ατομικής ή συλλογικής δράσης τους. Η απουσία της συνειδητοποίησης των υποχρεώσεών τους προς το κοινωνικό σύνολο και η παράβλεψη του δημόσιου συμφέροντος είναι συχνά εμφανείς. Η σύγχυση ως προς την έκταση της εφαρμογής στην πράξη των συνταγματικών κανόνων είναι παρούσα και η κατάχρηση στην άσκηση δικαιωμάτων είναι έννοια ιδιαίτερα αγαπητή. Αν σε αυτά προστεθεί και η αμηχανία που δημιουργείται στους πολίτες σχετικά με την έκταση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών τους που προκαλείται από τις εκάστοτε πολιτικές ή κοινωνικές αντιπαραθέσεις, το σχετικό θεσμικό τοπίο εμφανίζεται στην πράξη ιδιαίτερα ομιχλώδες. Σε τέτοιες συνθήκες οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου από μέρους των οργάνων της Πολιτείας όσο και από τους ίδιους πολίτες καλά κρατούν.
Το δημοκρατικό κράτος δικαίου βέβαια πρέπει να λειτουργεί εύρυθμα και αποτελεσματικά κάτι όμως που δεν είναι αυτονόητο. Οι αρμοδιότητες των οργάνων του που μπορεί να ασκήσουν κρατική βία πρέπει να είναι σαφώς προσδιορισμένες εκ των προτέρων, χωρίς κενά και αβεβαιότητες, αλλά και ο έλεγχος των σχετικών υπερβάσεων οφείλει να είναι επιτυχής, χωρίς όμως να ματαιώνεται η λυσιτελής άσκηση των καθηκόντων τους που δεν είναι άλλη από την αποτελεσματική, αλλά και σύμφωνα με τον νόμο, δίωξη των παραβατών του. Πρέπει ακόμη ιδιαίτερα να επισημανθεί η ανάγκη για τη σωστή εκπαίδευση των οργάνων των Σωμάτων Ασφαλείας που αποτελεί προϋπόθεση για την άψογη επιτέλεση της αποστολής τους. Στον τομέα αυτό πολλά μένουν να γίνουν.
Θα θέλαμε, τέλος, να σημειώσουμε τη μεγάλη σημασία της πειθούς πριν την άσκηση της όποιας νόμιμης καταστολής. Ασφαλώς τα αποφθέγματα του Βία από τη Πριήνη «πείσας λαβέ, μη βιασάμενος», του Φωκυλίδη «Βία μηδέν πράττειν», αλλά και του Ηρόδοτου « ένθα σοφίης δει, βίης έργον ουδέν» έχουν πάντα διαχρονική αξία. Η πειθώ έχει συχνά μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα από την ωμή βία, ιδιαίτερα σε λαούς με έντονο το στοιχείο του θυμικού. Ας επικεντρωθούμε περισσότερο σε αυτή.
Γιώργος Σταυρόπουλος
4.6.2022
